van Meštrović vajar i arhitekta, poreklom je iz Hrvatske, školovao se u Splitu i Beču. Na njegov stil uticali su i Bečka secesija, art nuvo ali i naturalizam francuskog vajara Ogista Rodena i antička arhitektura. Tematika radova Ivana Meštrovića usko je povezana sa njegovim političkim načelima jugoslavenstva u vremenu stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koja postaje Kraljevina Jugoslavija 1929.g .Paralelno sa tim, skulpture sa religioznom tematikom imaju počasno mesto u njegovom opusu.
Njegov izbor likova pokrivao je karakteristične epske narativne simbole svih naroda koji su živeli na ovom prostoru. Spomenik Kraljeviću Marku, Kosovka devojka, Obilić- predstavljaju srpski narativ u novonastaloj državi pod nazivom Vidovdanski fragmenti. Spomenik Grguru Ninskom u Varaždinu, Jurij Dalmatinac u Šibeniku, Spomenik neznanom junaku u Beogradu trebali su da ujedine kulturni prostor u zajedničkoj državi. U Beogradu je postavljen njegov Pobednik na Kalemegdanu koji je danas zaštitni znak grada, a nešto dalje i Spomenik zahvalnosti Francuskoj.
Zaštitni znak njegove arhitekture su skulpture- karijatide po uzoru na antičke Grčke hramove. Ove ženske likove on koristi u različite svrhe, između ostalog kao predstavu pripadnosti narodima koji stvaraju novu državu.
Nakon I Svetskog rata uvodi u svoj opus religiozne teme i prelepe skulpture muzičara koji sviraju zanimljive instrumente.
Drveni reljefi iz religijskog opusa nastaju pod uticajem vizantijske i gotske umetnosti. .
Kao arhitekta, Ivan Meštrović ostavio je za sobom crkvicu Gospa od anđela, Spomenik Neznanom junaku na Avali, Dom likovnih umjetnika u Zagrebu, porodičnu palatu-danas Galeriju Ivana Meštrovića u Splitu, Crkvu Presvetog otkupitelja u Otavicama- odnosno porodični mauzolej Meštrović, Njegošev mauzolej na Lovćenu.
Neizgrađeni Vidovdanski hram kao studija za dalje radove
Izložba u Narodnom muzeju u Beogradu 2020. g. predstavila je većinom radove koji se čuvaju u trezoru muzeja. Maketa neizvedenog projekta Srpskog paviljona sa međunarodne izložbe održane u Rimu, poznatog kao Vidovdanski hram iz 1912.g. koji je trebao biti izgradjen na Kosovu, čuva se u Narodnom muzeju u Kruševcu. Za ovaj projekat Meštrović je dobio nagradu u Rimu gde ostaje sledeće 4 godine da bi proučavao antičku skulpturu.
Simbolika utkana u projekat Vidovdanskog hrama, odredjivala je oblik i volumen objekta. Iznad glavnog ulaza bila je predviđena kula sa karijatidama u 5 nivoa. To je bila predstava 5 vekova turskog ropstva. U centralnom delu hrama predviđena je skulptura Sfinge- “nemog svedoka minulih vekova ili zagonetka budućnosti srpskoga plemena”. Skulptura sfinge pripada tematici secesije, kroz koju je iskazivana neverovatna mašta i dekorativnost. Ispod glavne kupole- skulptura Slepog guslara, a u tri bočne prostorije Kraljević Marko, Miloš Obilić, Kosovka devojka i ostale iz ovog opusa. Video na početku teksta prikazuje ove skulpture- glavne eksponate na prikazanoj izložbi.
Ivan Meštrović vajar i arhitekta postavio je standard u kreiranju javnih reprezentativnih objekata, nedostižan za druge umetnike i arhitekte.
Prvi arhitektonski poduhvat
Prvi arhitektonski poduhvat Meštrovića predstavlja crkvica Gospa od anđela u Župi Dubrovačkoj, Hrvatska. Izgrađena je na mestu stare grobljanske crkvice Sv. Roka zaštitnika Cavtata. Izabrana je najviša tačka poluostrva.
Iz projekta Vidovdanskog hrama preuzima osmougaoni oblik centralnog prostora i spoljni izgled kupole. Ulazi su naglašeni portalima sa trouglastim timpanonima, direktnoj asocijaciji na antičke hramove. Karijatide se prvi put materijalizuju u ovom objektu. Ukrasni reljefi na frizu koji obramljuje građevinu stilski pripadaju secesiji. A to se isto može pripisati i stilu u kom su skulpture kreirane.
Unutrašnjost kupole je veoma interesantna. Na prvi pogled podseća na kasetirane tavanice (geometrijski podeljena na kvadrate), s tim da je podela izvedena postavljanjem portreta anđela po pravilnoj geometrijskoj podeli.
Materijal za izradu ove crkve . porodične grobnice Račić, je brački kamen. Na taj način vajar je uspeo da asimilira objekat u prirodno okruženje, zadajući mu dominantnu boju iz pejzaža.
Spomenik Neznanom junaku na Avali
Sledeći projekat na kom je angažovan Ivan Meštrović vajar i arhitekta, bio je Spomenik Neznanom junaku na Avali, u okolini Beograda. Meštrović je ovde iskoristio simboliku koju je osmislio za Vidovdanski hram. Jednostavni objekat mauzoleja postavljen je na 5 postamenata (visokih stepenika).Tako je predstavljeno 5 vekova turskog ropstva koji je za za Vidovdanski hram smislio kao toranj sa 5 nivoa ukrašenih karijatidama. Ovde je pročišćena ta ideja, te su nivoi jednostavni i kubični, a sam mauzolej je iznutra ukrašen sa 8 karijatida. Oblik ovog objekta ima uzor u ranoantičkim grobnicama a posebno u grobnici Persijskog vladara Kira na teritoriji današnjeg Irana.
Karijatide (skulpture žena koje na svojim glavama nose teret) predstavljaju majke palih boraca. U isto vreme predstavu ideje Jugoslavenstva jer je svaka karijatida u nošnji naroda Kraljevine Jugoslavije.
Spomenik je izgradjen 1938. g. po narudzbini Kralja Aleksandra I Karadjordjevića Kraljevine Jugoslavije.
Odlazak iz Jugoslavije
“Gonda lobby” by bdunnette is licensed under CC BY-SA 2.0.
Vremena u kojima je živeo i stvarao donosila su stalne preokrete. Ujedinjenje i formiranje nove države, I Svetski rat, II Svetski rat premeštali su Meštrovića sa mesta na mesto. Početkom II Svetskog rata njegova prva supruga, Jevrejka biva ubijena od strane fašista. Nakon odležana tri i po meseca u zatvoru, Meštrović se spašava iz Hrvatske pod izgovorom odlaska na Venecijansko bijenale.
Odlazi u SAD gde ostaje do kraja života. Vrlo brzo po dolasku postavlja izložbu u Metropolitan muzeju u Nju Jorku.Ta izložba predstavljala je veliki presedan, jer se u Metropolitan muzeju nisu mogla izlagati dela živih umetnika. Predaje na fakultetu u Sirakuzi. Ostavlja za sobom skulpturu indijanskog Strelca na konju na jednom od gradskih trgova Čikaga. Skulpturu Čovek i sloboda u Minesoti radio je po narudžbi za poznatu kliniku Majo.
Jugosloven po ubeđenju ali i monarhista, komunističku vlast nikad nije prihvatio. Njegova duboka religiozna osećanja vodila su ga što dalje od nove komunističke vlasti. U njegovom opusu nalazi se 30 reljefa sa religioznim temama. Jedini njegov dolazak u Jugoslaviju iskoristio je da pruži podršku Alojzu Stepincu, katoličkom kardinalu za koga je smatrao da je bio žrtva komunističke propagande.
Mauzolej Petra Petrovića Njegoša Crna gora
Još jedno remek-delo u kom Ivan Meštrović vajar i arhitekta ostavlja svoj prepoznatljiv pečat.
Zanimljiva je istorija nastanka ovog mauzoleja koji se nalazi na najvišoj tački nacionalnog parka Lovćen u Crnoj gori. Prve nacrte naručio je Kralj Aleksandar I Karađorđević od Meštrovića još 1924.g. Nedostatak sredstava prouzrokovao je odustajanje od gradnje. Sledeće godine na tom mestu podignuta je kopija Njegoševe zavetne crkve, razrušene prilikom granatiranja u I Svetskom ratu.
Nakon II Svetskog rata, u komunističkoj Jugoslaviji 1951.g. povodom stogodišnjice Njegoševe smrti, pokreće se pitanje izgradnje mauzoleja. Organizovan je neuspešni konkurs za novo rešenje i vlasti se odlučuju da se obrate Ivanu Meštroviću preko diplomatskih predstavništava u SAD -u. On prihvata da završi započeti projekat i organizuje saradnike u Jugoslaviji koji će izvoditi ovaj projekat. Skulpture karijatida završene su još 1958. ali odobrenje za izgradnju će čekati još 10 godina. Mauzolej je inaugurisan tek 1974. godine.
Izgradnju ovog mauzoleja pratio je ogroman otpor od samog početka. Pravoslavna crkva jasno je iskazala svoj negativni stav prema ovoj građevini. Oformljena je i komisija sastvaljena od istoričara umetnosti i viđenih intelektualaca. Pisac Miroslav Krleža izrazito je bio protiv ove ideje, osporavajući čak i umetničku vrednost.
Stilske odlike arhitekture Njegoševog Mauzoleja
“Njegos Mausoleum, Lovcen National Park, Montenegro” by travelmag.com is licensed under CC BY 2.0.
“Mavzolej na Lovčenu” by Darij & Ana is licensed under CC BY 2.0.
Njegošev mauzolej logičan je sled dotadašnjih Meštrovićevih radova. Ostao je veran karakteristikama svog arhitektonskog izraza. Ponovo je iskorišćena izuzetno jednostavna oblikovna struktura. Kubus mauzoleja obložen je tamnim kamenom, obavijen zidinama od svetlog kamena koje po grubosti obrade podsećaju na zidove srušene crkve. Ovaj omotač formira predvorje i time podseća na antičke uzore, neku vrstu peristila . Ovaj put sličnost sa antičkim uzorima je potpuno evidentna. Meštrović je preuzeo iz antike kolonade i karijatide, a iz crnogoskog graditeljskog nasleđa lokalni kamen i masivne zidove bez otvora. Dvorište sa kolonadom moćnih, grubih kamenih blokova predvorje je kapele. Kao kontrast toj gruboj masivnosti, postavljene su karijatide crnogorki, majke i ćerke,u narodnim nošnjama. One označavaju ulaz. Unutar kapele nalazi se skulptura Njegoša sa nadvijenim orlom.
Posmrtni ostaci najvećeg pesnika i filozofa Crne gore nalaze se u kripti sa pozlaćenim svodom u donjem nivou.
Obzirom da sam Meštrović nije živeo na teritoriji Jugoslavije u to vreme, izradu skulptura po njegovim nacrtima izveo je njegov saradnik Andrija Krstulović.
Komentariši